Çocukluk çağında kalıtsal ve doğum sonrası çeşitli sebeplere bağlı olarak ortopedik bozulmalar yaşandığı görülmektedir. Pediatrik ortopedi hastalıkları, travmaya bağlı, nörolojik, tümör ve iltihap oluşumuna bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Kas ve iskelet sistemini hedef alan bozuklukların teşhis ve tedavi aşamalarıyla alakalı süreçleri kapsar.

Ortopedi ve travmatoloji uzmanlığının alt alanlarından biri olan pediatrik ortopedi, doğum ve yetişkinlik dönemi arasındaki hasta grubunu hedef almaktadır. Tedavi planının, öncelikle hastanın şikayetleri doğrultusunda ilerlemesi amaçlanır. Ortopedi uzmanı, tedavi aşamalarını kararlaştırırken kişinin ihtiyaçlarına uygun olmasını gözetir.

Pediatrik Ortopedi Nedir?

Çocuklarda gelişim evreleri boyunca pek çok ortopedik bozukluklar yaşamaktadır. Yürüme sorunları, kalça ve diz eklemi hasarları, bacak yapısındaki çeşitli eğrilmeler ve şekil deformeleri pediatrik ortopedi içerisinde tedavi edilmektedir. Yetişkin ortopedi uzmanlığından en belirgin farkı gelişimi devam eden hastalara yönelik tıbbi çalışmalar sürdürmesidir. Bu nedenle planlanan tedavinin uzun dönemli etkileri de dikkate alınmalıdır.

Kas ve kemik yapısı, genetik sebeplerden kaynaklı hastalıklardan olumsuz yönde etkilenmektedir. Ayrıca çocukların günlük aktiviteleri sırasında pek çok ortopedik bozukluk oluşmaktadır. Yaş grubu olarak yeni doğan grubundan ergenlik dönemine kadar ortopedik gelişimi devam eden kişiler pediatrik ortopedi uzmanlarına başvurmaktadır.

Pediatrik Ortopedi ve Alanları

Spor yaralanmaları ve kazalar sonucunda vücutta meydana gelen travmalara yönelik tedaviler pediatrik ortopedi kapsamında gerçekleştirilir. Aynı zamanda çocuklarda sıklıkla karşılaşılan yürüme bozuklukları ve doğuştan kalça çıkığı da hedef alınan hastalıklar arasındadır.

Belirtilen alanlarla beraber pediatrik ortopedi uzmanlığı çerçevesinde tedavi edilen hastalıklar şunlardır:

• Gelişimsel Kalça Displazisi: Bebeklerde anne karnında veya doğum sonrası bazı sebeplere bağlı gelişen kalça ekleminin yerinden çıkması durumudur. Uyluk kemiği başının tam olarak veya kısmen, kalça ekleminin dışına çıktığı ortopedik sorunlara gelişimsel kalça displazisi denir. Halk arasında doğuştan kalça çıkığı olarak da bilinir.

Anne karnında gelişimi devam eden bebeğin, hormonal değişimler ve kalıtsal etkenlerin yol açtığı bilinir. Ek olarak doğum sonrasında bebeği kundaklama alışkanlıklarının da kalça ekleminin zarar görmesine sebep olur.

Tanı aşamasında ise pediatrik ortopedi doktorunun muayenesinin sonrasında röntgen ile kalça eklemi ayrıntılı olarak izlenir.

• Spina Bifida: Hamilelik sürecinin üçüncü ayından sonra tam olarak bilinmeyen bir sebepten kaynaklanan omurga bozukluğudur. Hastalarda yaşanan belirtiler, sırt bölgesinde yer alan omurganın hangi parçasında bozulmanın oluştuğuna bağlı olarak değişmektedir. Spina bifida, doğuştan gelen hastalıklar arasında en çok rastlanan türlerdendir. Anne adaylarının gebelik sürecinde düzenli olarak folik asit kullanması önerilir.

• Serebral Palsi: Bebeklik döneminde başlayıp çocukluğa kadar süren, nörolojik sebeplere bağlı gelişen bir hastalıktır. Merkezi sinir sisteminin hasar alması sonucunda kas ve iskelet yapısını etkileyen ortopedik sorunlar ortaya çıkmaktadır. İyileşme açısından kesin sonuç veren bir tedavi yöntemi yoktur. Rehabilitasyon amaçlı ve hastalığın etkilerini azaltan uygulamalar bulunur.    

• Çarpık Ayak Bozukluğu: Yeni doğan bebeklerde gözle görülür bir şekilde tespit edilir. Doğum sonrasında oluşan ve ayakların formunun bozulmalara uğradığı ortopedi hastalıkları arasındadır. Hastalarda, üç ayrı belirti sonucunda çarpık ayak durumu anlaşılabilir. Ayak parmaklarının aşağı yöne doğru bakması ve biçimsel olarak katlanması sayılabilir. Sonuncu belirti ise topuk kısmının iç tarafa dönmesidir.   

• Düz Tabanlık: İnsanların anatomik yapıları gereği düz taban biçimdeki ayaklarla dünyaya gelirler. Gelişim dönemi boyunca ayak tabanının şekillendiği gözlemlenir. Hastaların ayak tabanın gelişimi açısından özel tasarlanan ortopedik ayakkabı tercih etmelidir. Gevşek ve sert düz tabanlık olarak çeşitlere ayrılır. Hasta ayakta durduğunda herhangi bir kavis oluşmuyorsa sert düz taban yapısına sahip olduğu anlaşılır. Ortopedi uzmanı tarafından yapılan detaylı incelemenin ardından teşhis edilmektedir.

• İçe Basma Durumu: Çocuklar arasında içe doğru basma, sürekli karşılaşılan pediatrik ortopedi rahatsızlığıdır. Büyüme evreleri tamamlandıkça bacakların duruşu, olması gereken sağlıklı forma kavuşmaktadır. Hastaların kalça ve diz eklemlerindeki biçimsel bozuklukların olumsuz yönde etkilediği bilinir.
  
• Perthes Rahatsızlığı: Kalça ekleminde kan dolaşımı sıkıntısı nedeniyle kas ve iskelet yapısında ağrı oluşmaktadır. Çocukların genellikle kalça ve diz bölgesi üzerinde ortopedik sağlık sorunları yaşamaktadır.
• Osgood – Schlatter: Aktif olarak spor yaşantısı olan çocuklarda rastlanır. Diz bölgesinde görülen ağrı ve şişlik, belirtiler arasındadır. Tedavi aşamasında uzman doktor tarafından dinlenme önerilir.
• Sever Hastalığı: Çocuk ortopedisi uzmanlığında tedavisi yapılan ve topuk bölgesinde meydana gelen bir rahatsızlıktır. Topuk kemiğinin gelişimi sırasında zorluk yaşanması nedeniyle olduğu tahmin edilir. Hastaların şiddetli seviyelerde ağrılar yaşadığı kaydedilir.
• Femur Başı Epifiz Kayması: Uyluk kemiği olarak bilinen femur ile kalça eklemi arasında kemik gelişiminin etkisiyle bazı ortopedik sorunlar oluşur. Hastalık, eklemlerdeki ağrılarla anlaşılmaktadır. Erken dönemde fark edildiğinde, alanında yetkin doktorlar tarafından tanı ve tedavisi sağlanmalıdır.
• Kırık Tedavisi: Çocuklardaki kırıklar, çoğunlukla kas ve iskelet sistemi gelişimi tamamlanmadığı için tedavi sonunda eski formuna sahip olur. Ancak dirsek, belirli kol bölgesi ve bacak bölgesinde görülen kırıkların tedavisi zaman almaktadır. Ergenlik döneminde görülen kırıklarda cerrahi müdahaleye başvurulur.
• Kemik Tümörü: İskelet sistemindeki doku hasarı sonrasında oluşan çok sayıda tümörler bulunur. İyi huylu ve kötü huylu tümörlerin teşhisinde kemik üzerindeki dokuların ağrıması belirleyicidir. Sürekli olarak devam eden ve şiddetli ağrılar mevcuttur. Hastalar bu ve benzeri durumlar yaşadığında pediatrik ortopedi uzmanına başvurmalıdır.

Pediatrik Ortopedi ve Teşhis Aşamaları

Çoğu hastalığın iyileşme süreci açısından erken teşhis büyük önem taşımaktadır. Çocukluk çağında teşhis edilemeyen ortopedik hastalıkların yetişkinlik dönemine kadar sürdüğü takdirde ciddi boyutlara ulaştığı gözlemlenmektedir.

Genellikle hastalıkların belirtileri birbirine benzerdir. İskelet ve ayak yapılarının biçimsel anlamda duruşları, kalça eklemi çıkıkları ve travmaya bağlı oluşan zedelenmelerinin teşhis süreçleriyle ilgilenir. Aynı zamanda kas ve kemik yapılarını hedef alan iltihaplanmalar ve tümör oluşumlarının tespiti yapılmaktadır.      

Gelişim evreleri devam eden çocukların kas ve iskelet sistemlerinde en küçük bir belirti gözlemlendiğinde pediatrik ortopedi uzmanlığından yararlanılmalıdır.  Ortopedi uzmanı tarafından yapılan muayene sırasında hastanın yaş ve genel sağlık taraması yapılır. Hastanın şikayetleri de dikkate alınarak röntgen, ultrason ve MRI gibi görüntüleme tekniklerine başvurulur. Ek olarak tomografi tekniğiyle kemik yapısı ayrıntılı olarak incelenir.

Röntgen, doğuştan kalça çıkığı teşhisinde sıklıkla başvurulan bir tanı yöntemidir. Aynı zamanda çocukluk çağında da devam eden düz tabanlık durumunda röntgen görüntüleme tekniğiyle ayrıntılı olarak teşhis edilir. MRI yani manyetik rezonans sayesinde yumuşak doku ve kemik tümörü tetkikleri başta olmak üzere çoğu pediatrik ortopedi hastalıklarının teşhisi yapılır. Ultrasonografi yöntemi ile spina bifida gibi doğuştan hastalıkların, anne karnında teşhis edilebilir. Detaylı inceleme açısından sıklıkla kullanılır. Olası kas, doku veya eklemlerde yaşanan hasarın uzman doktorlar tarafından değerlendirilir.

Pediatrik Ortopedi Hastalıkları ve Tedavi Teknikleri  

Ortopedik rahatsızlıkların genelinde kullanılan tedavi yöntemleri, çocukları hedef alan pediatrik ortopedi uzmanlığında da geçerlidir. Öncelikle kişinin genel sağlık taraması yapılır. Ardından kas ve iskelet sistemini zedeleyen hastalığın tedavisine karar verilir. Gelişimi devam eden çocukların erken yaşlarda tedavi edilmesi önemlidir. Aksi takdirde yetişkinlik dönemine gelindiğinde cerrahi müdahalelerden yararlanılarak iyileşme sağlanmaktadır.   

Gelişimsel kalça displazisi teşhisi konduktan sonra uygulanacak tedavi yöntemi kararlaştırılır. Bebeklik döneminin ilk ayları içerisinde yakalanan kalça çıkıkları, ameliyat ile iyileşme sağlanır. Fakat ileri boyutlarda izlendiği noktalarda sırasıyla bandaj, alçılama ve son olarak cerrahi müdahaleye başvurulur.

Spina bifida hastalarında, ortopedik açıdan en sık karşılan sıkıntılar ise kalça eklemi güçsüzlüğü, kırıklar ve skolyoz olduğu görülür. Uzman doktor tarafından erken dönemde fark edilmediği takdirde ciddi sorunlara sebep olmaktadır.  Kalça eklemindeki biçimsel bozulmalar ve omurga eğrilmeleri, çocuk ortopedisi alanında uzman doktor tarafından tedavi edilmelidir.

Çarpık ayak tedavisinde, etkili bir iyileşme süreci için gecikmeden müdahale edilmesi önerilir. Kasların kolaylıkla sağlıklı bir yapıya ulaşması için yürüme evresi öncesinde tedavi edilmelidir. Eğer alçılamanın yeterli gelmediği durumlarda topuk içerisinde bulunan bağlara cerrahi tekniklerle müdahale edilir. Tedavi sonrasında etkili iyileşme için belirli bir süre, ortopedik ayakkabı kullanılır. 

Benzer şekilde diz ve topuk bölgesinde yaşanan Osgood – Schlatter ve Sever rahatsızlıklarının tedavisinde, destekleyici ürünlere başvurulur. Ortopedik sağlığa uygun olarak tasarlanan dizlik ve tabanlığın düzenli kullanımı, iyileşme süreci açısından önemlidir.

Son olarak kemik tümörü tedavilerinde hastanın ihtiyacına göre radyoterapi ve kemoterapi seçenekleri değerlendirilir. Hastanın kemik yapısında var olan tümörün durumuna göre cerrahi yöntemlere başvurulur. Özellikle kemiğin gelişimini engelleyecek bir durum söz konusuysa ameliyat, tedavi planı içerisine dahil edilir.

Pediatrik ortopedi hastalıklarının tedavisinde uzman doktora yapılan düzenli kontroller ihmal edilmemelidir. Ortopedik sorunların yetişkinlik dönemine yansımaması adına erken yaşlarda fark edilip tedavi edilmesi gerekir. Uygulanan tedavi yöntemleri, gelişim süreçleri devam eden hastaların kas ve iskelet yapıları için önemlidir.   

ORTOPEDİ VE TRAVMATOLOJİ UZMANI
prof. dr. hasan hilmi muratlı