Diz eklemi içerisinde yer alan ön çapraz bağ, spor aktiviteleri sonucunda sıklıkla yırtılma veya yaralanmalar görülür. Diz yapısının ön kısmında yer alır. Çapraz biçimde durarak yapısal anlamda gereken bağlantıyı oluşturur. Ancak bazı hastalarda dizin kayması ve dönmesi gibi ortopedik anlamda çeşitli sorunlar meydana gelir.

Pek çok insan, koşu gibi spor aktiviteleri esnasında diz yapısını bir arada tutan bağları zedelemektedir. Diz rahatsızlıkları arasında en çok karşılaşılan durum olan ön çapraz bağ yırtılması, günlük hayatı büyük ölçüde etkiler. Ortopedi uzmanının gerçekleştireceği gerekli tedavi planı sayesinde kişi, eski sağlığını geri kazanması beklenir. Cerrahi müdahale ve fizik tedavi uygulamaları ile diz yapısı, anatomik açıdan kendi işleyişini tekrar yerine getirmesi hedeflenir.

Ön Çapraz Bağ Nedir?

Diz yapısı femur, tibia ve patella olarak adlandırılan üç ayrı parçadan oluşmaktadır. Sırasıyla uyluk, kaval kemiği ve diz kapağı anlamına gelir. Bu üç kemik yapısının fonksiyonel ve ortopedik açıdan sağlıklı bir bağ dokusuna sahip olmalıdır. Ön çapraz bağ, diz ekleminin hareketini herhangi bir kayma olmadan ileriye veya geriye doğru gerçekleştirmesine yardımcı olur.

Diz eklemini bir arada tutan dört ayrı bağ mevcuttur. Tibia ve femur arasındaki bağlantıyı sağlar ve hareket halindedir. Tibia adı verilen kaval kemiğinin öne doğru kaymasını engeller. Diz yapısının zarar görmesini önleyerek gün içerisindeki belirli hareketleri gerçekleştirilmesine yardımcı olur.

Kişilerin ani yaptıkların dönüşler ve spor programları sırasında yapılan bazı hareketler sonucunda ön çapraz bağ yaralanmaları görülmektedir. Ender olarak da trafik kazaları ve diz ekleminin direkt olarak etkilendiği travmalar sonucunda yaşanabilir.

Ön Çapraz Bağ Yaralanması ve Nedenleri

Diz yapısının hareketlerini büyük ölçüde kısıtlayan ön çapraz bağ yaralanmaları, genellikle kayak ve spor gibi faaliyetler yol açmaktadır. Alınan darbe veya ani yapılan bir eylem sonrasında birtakım etkilerle ortaya çıkar. Hastalar, boşluğa basma ve kas yırtılmasına benzer ses duyduklarını ifade etmektedirler.

Çapraz bağ yaralanması veya diz eklemi üzerinde görülen ortopedik rahatsızlıkların nedenleri ise şunlardır;

• Hızlı gerçekleştirilen yön değiştirmeleri ve bir anda yavaşlama sonucunda diz yapısında bulunan bağlar zedelenebilir.
• Zıplama ve benzeri hareketler sonrasında kişiler dengelerini sağlayamayabilir.
• Aniden bir şekilde yürüme hareketini sonlandırılması
• Diz eklemi içerisinde bulunan yapılar, ani dönüşler sebebiyle zarar görmektedirler.
• Çeşitli aktivitelerden dolayı diz bölgesinin direkt olarak darbeye maruz kalması
• Kişinin yaptığı spor ve kayak gibi aktiviteler için tavsiye edilmeyen cihazlar tercih edebilir.
• Futbol oynarken zeminde kullanılan malzemeden kaynaklı bazı diz sakatlanmaları yaşanabilir. Kramponların yapay çime takılması sonucunda istenmeyen dönüşler diz sağlığını olumsuz etkiler.

Cinsiyet dağılımı açısından kadınlarda görülme sıklığı daha fazladır. Kadın ve erkekler arasındaki bu farkın nedeni tam olarak bilinmemektedir. Kişinin fiziksel bünyesi ve mevcut kasların gücü tahmin edilen nedenler arasındadır. Dizin ön kısmında bulunan çapraz bağların kadınlarda ve erkeklerde anatomik açıdan farklı olduğu bilinir. Son olarak kadınlarda bulunan östrojen hormonunun bazı etkileri olabilir.

Ön çapraz bağ yırtılması gibi durumlardan şüphe edildiği anda ortopedi uzmanına başvurulmalıdır. Bütün diz sakatlanmaları, bağ dokusuna zarar vermeyebilir. Diz eklemi üzerinde şişlik ve kızarıklık gibi etkiler görüldüğünde doktor tarafından fiziksel muayene yapılır. Ardından ihtiyaç duyulması halinde röntgen gibi görüntüleme yöntemlerine başvurulur.

Ön Çapraz Bağ Yaralanması ve Belirtileri

Spor aktiviteleri, kayak ve diz ekleminin aldığı ani darbeler sonucunda ön çapraz bağ yaralanması oluşur. Her hastada birbirinden farklı belirtiler gözlemlenir. Öncelikle çapraz bağları zarar gören kişi, kanama sebebiyle şişlik görülür. Genellikle kaza anında dizden ses duyulur. Diz üzerindeki şişliği, çok şiddetli bir ağrı takip eder. Gün içerisinde gerçekleştirilen temel aktiviteleri hasta, kendi başına yerine getirememeye başlar.

Yapılan eylem sırasında dizin içerisinden ses gelmesi rastlanan belirtiler arasındadır. Bölgede uyuşukluk hali yaşandığı belirtilir. Ek olarak ağrı dolayısıyla günlük rutinler olumsuz yönde etkilenebilir. Şişlik yüzünden hareket kabiliyeti sınırlanır. Hastalar arasında en sık rastlanan belirti ise özellikle yürümede zorluk yaşanmasıdır.

Ön çapraz bağ yaralanmalarının hemen ardından ortopedi ve travmatoloji uzmanına başvurulmalıdır. Diz yapısında bulunan bağların zedelenmesi, daha ciddi boyutlara ulaşmadan tedavi edilerek önlenmelidir. Fiziksel muayene sırasında hastanın şikâyetleri doğrultusunda genel tarama yapılır. Ardından röntgen ve MRI gibi görüntüleme teknikleri kullanılır. Diz ekleminin aldığı hasarı anlamayı sağlar. Aynı zamanda tedavi planının hangi doğrultuda ilerleyeceği kararlaştırılır.

Ön Çapraz Bağ Tedavisi

Ortopedik sağlığını hedef alan şikâyetlerle gelen hastanın, doğru teşhisi alması oldukça önemlidir. Kişinin yaşı ve varsa sürdürdüğü spor aktiviteleri öğrenilir. Ayrıca diz ekleminde bulunan ön çapraz bağ ile beraber menisküs yırtılması gibi diğer sorunlar incelenir.  Fiziki muayene esnasında diz bölgesinde belirgin bir gevşeme olup olmadığına bakılır.

Uzman doktorun yaptığı fiziki muayenenin arkasından röntgen, MRI ve artroskopi olarak adlandırılan cihazlar kullanılır. Ön çapraz bağ yaralanmasının kesin olarak teşhis edilmesi için tedavinin önemli bir parçasıdır.  Röntgen sayesinde kemik yapısının herhangi bir çatlama, kırılma ve diğer diz sorunlarının teşhisi yapılır. Günümüzde MRI teknolojisi, yumuşak ve sert dokuların incelenmesi noktasında sıklıkla başvurulan bir görüntüleme yöntemidir. Son olarak artroskopi ise diğer tekniklere göre daha az kullanılmaktadır. Ucunda bulunan kamera sayesinde diz ekleminin iç bölgesinin ayrıntılı olarak incelenmesini sağlar.

Tedavi aşamasına gelindiğinde hastanın güncel sağlık durumu dikkate alınır. Genç yaş grubunda ve düzenli olarak spor yapılması halinde cerrahi yöntemlere başvurulur.  Artroskopik yani kapalı cerrahi yöntem kullanılır. Ancak bu durumların haricinde, ön çapraz bağ ameliyatı yapılmadan hastanın tedavisi gerçekleştirilir. Ameliyatsız tedavi yöntemleri ise şunlardır;

• Diz ekleminin iyileşmesi için bazı hastalara evde dinlenmeleri önerilir. Başlangıç seviyelerindeki durumlarda şişlik ve ağrının azalmasına yardımcı olur.
• Buz tedavisi, günde en fazla yirmi dakika süresince travmatik bölgeye uygulanabilir. Doku hasarlarının iyileşmesi bakımından katkı sağlamaktadır.
• Uzman doktorun gerek gördüğü durumlarda, bandaj tedavisi ile diz bölgesindeki ağrıyı azaltabilir.
• Diz ekleminin yüksekte tutulması, tedavi planının bir parçası olarak kullanılmaktadır. Yastık gibi ürünlerden yardım alarak doku hasarına uğrayan bölgenin kalp hizasına çıkarılması önerilir.
• Bazı cerrahi müdahalelerin sonrasında da kullanılan fizik tedavi, hastaya özel egzersizler planlanır. Fizyoterapist uzmanının belirlediği doğrultuda diz işleyişinin geri kazandırılması amaçlanır.

Artroskopik cerrahi yöntem kapsamında diz bölgesinde küçük bir kesi açılarak ucunda kamera bulunan bir cihaz görülür. Yaralanan ön çapraz bağ dokusu, diz ekleminin temelini oluşturan diğer bağların yardımıyla onarılır.  Bu ameliyatlarda hedeflenen temel nokta, diz dönmesinin tekrarlanmaması ve kişinin spor aktivitelerine devam etmesini sağlamaktır.

Diz eklemindeki çapraz bağ ameliyatlarını, alanında uzman ortopedik cerrahlar tarafından yapılmalıdır. Hangi durumlarda cerrahi tekniklere başvurulacağı tedavinin gidişatı açısından oldukça önemlidir. Yaş, kilo ve diğer hastalıkları göze alınarak karar verilir. Tedavi amaçlı kullanılan ilaçların bildirilmesi gerekir. Özellikle aktif spor hayatı olan kişilerin ameliyat sonrası süreçleri de takip edilmelidir.

Ön Çapraz Bağ Ameliyatı ve Sonraki Süreç

Cerrahi müdahale öncesi ve sonrasında fizik tedavi programına başvurulur. Ön çapraz bağ tedavisi öncesinde mevcut şişlik ve ağrıyı azaltmak amacıyla fizik tedavi egzersizleri uygulanır. Ameliyat sonrasında diz ekleminin sağlıklı formuna kavuşması için önemlidir.

Ameliyat esnasında kullanılan anestezinin etkileri sonraki süreçte takip edilir. Ortopedi cerrahı tarafından koltuk değneği, atel ya da dizlik kullanımı hastaya gereken durumlarda önerilir. Ek olarak olası ağrıları azaltmak için doktor tarafından önerilen ağrı kesici kullanılır. Ön çapraz bağ ameliyatı sonrasında dinlenme, buz uygulaması ve dizi yüksekte tutulması tavsiye edilir.

Fizik tedavi uzmanı eşliğinde ameliyat sonrasında egzersiz planı oluşturulur. Ortopedik sağlık açısından istenen şekilde iyileşme sağlanır. Genellikle pek çok hasta tarafından aksatılan bir alandır. Düzenli aralıklarla yapılan egzersizler sayesinde diz eklemi, eski hareket alanına kavuşacaktır. Aynı zamanda güç ve dayanıklılık anlamında diz yapısını olumlu yönde etkiler. Ortopedi uzmanı ve fizyoterapist işbirliğinde ilerleyen kontrol muayeneleriyle bu anlamda düzenli aralıklarla gerçekleştirilmelidir.

Hastalar tarafından merak edilen bir diğer konu ise ön çapraz bağ ameliyatının olumsuz yan etkileridir. Bu tip ameliyatlar, genellikle olumlu yönde sonuç verdikleri bilinir. Ancak ender olarak bazı olumsuz sonuçlar görülür. Örnek olarak iltihaplanma, diz sertliği ve uzun süren ağrılar sayılabilir. Hareket kabiliyeti açısından da birtakım zorlanmalar yaşanabilir. Alanında yetkin cerrahlarla hastanın ihtiyaçlarına yönelik gerçekleştirilen cerrahi tedavi planı ile başarılı sonuç elde edilir.

ORTOPEDİ VE TRAVMATOLOJİ UZMANI
prof. dr. hasan hilmi muratlı