İnsanlar gün içerisinde ortopedik sağlığını olumsuz yönde etkileyecek çeşitli kazalar meydana gelir. Kalça eklemi de bu anlamda pek çok zedelenme veya yaralanmaya maruz kalmaktadır. Kalça protezi, mevcut eklemin onarılması veya yenilemesi gibi işlemler yapılır. Şiddetli ağrı, yürüme işlevlerinde zorlanma görülebilir. Dolayısıyla gün içerisindeki aktivitelerde yavaşlama ve aksama yaşanabilir.
Total kalça artroplastisi adıyla bilinen cerrahi yönteme denir. Orta yaşlı gruptaki hastalarda kireçlenme ve kalça kırılması nedeniyle gerçekleşir. Ender olarak genç hastalara da uygulanabilir. Ortopedi ve travmatoloji uzmanı tarafından muayene edilir. Ardından hastanın kalça ekleminin durumuna göre tedavi planı kararlaştırılır.
Kalça protezi ameliyatı sonrasında hastanın yaşam kalitesini arttıracak bazı noktalar bulunur. Kalça ekleminin hasar görmesiyle ortaya çıkan ağrıların yok edilmesi amaçlanır. Kişinin gün içerisindeki hareketliliğini olumsuz yönde etkileyen hareket kısıtlaması sona erecektir.
Kalça Protezi Nedir?
Kalça eklemi, yapısal olarak baş ve yuva kısmından oluşur. Uyluk kemiği diğer deyişle femur başı ve kıkırdak – kemik yapısı ise kalça eklemi yuvası olarak açıklanır. Gelişimsel birtakım hasarlar, darbe alımına bağlı kaza öyküsü ve yaşa bağlı ortaya çıkan sebepler sonucunda kalça protezi gerekmektedir.
Çocuklarda kireçlenme, kalça çıkığı ve gelişim açısından önemli rol oynayan büyüme plağı kayması şikâyetlerinden dolayı kalça eklemini onarmaya yönelik ameliyat uygulaması yapılır. Aynı zamanda romatizmaya bağlı hastalıklar, iltihaplanma, tümör oluşumu görülen ileri yaş grubuna yönelik de kullanılan bir tedavidir.
Genel olarak ortalama 50 – 80 yaş grubu arasındaki kişilerin, kalça eklemlerindeki zedelenme sonucunda yapısal sorunlar yaşadıkları gözlemlenir. Çocukluk çağında da ortopedik rahatsızlıkların ileri seviyelerde izlenmesi durumunda cerrahi tekniklere başvurulur. Total kalça protezi, ortopedik sağlığı tehdit eden bu ve benzeri durumlarda kullanılan cerrahi bir yöntemdir.
Kalça Protezi Çeşitleri
Çimentosuz ve çimentolu kalça protezi olmak üzere iki farklı teknik uygulanmaktadır. Parsiyel ve total protez tekniklerinde ise cerrahi yaklaşım tekniği açısından ayrışmaktadır. Yarım anlamına gelen parsiyel kalça protezinde yalnızca uyluk kemiği başı değiştirilir. Ancak total kalça protezi tekniğinde uyluk kemiği başı ve kalça eklemi yuvası eş zamanlı olarak yenilenir.
Bunların haricinde yüzey kaplama olarak adlandırılan cerrahi uygulama çeşidinde kalça eklemi işlevlerinin iyileştirilmesi amaçlanır. Diğer tekniklerle karşılaştırıldığında uyluk kemiğinin başlangıç kısmı tamamen kesilmez. Yeni eklenecek protezle eklem arası özel bir malzemeyle yapıştırılır. Yerleştirilen protezin çıkma ihtimali diğer cerrahi tekniklere kıyasla oldukça azdır. Aynı zamanda hasta, gün içerisindeki aktivitelerine kısa sürede geri dönebilir.
Çimentolu kalça protezleri, yaş grubu itibariyle kemik yapısı zayıf ve şiddetli bir şekilde kemik erimesi olan hastalarda kullanılır. Günümüzde oldukça az sayıda hastaya uygulanan bir tedavi yöntemidir. Genç yaş grubundaki ve ileri yaşlardaki hastalarda sıklıkla çimentosuz kalça protezi ile cerrahi müdahale yapılmaktadır.
Kalça Protezi ve Gerekli Durumlar
Hastalar tarafından kimlerin, hangi durumlarda kalça protezi gereksinimi duyduğu merak edilen konulardan biridir. Kişinin sağlık durumu, yaşı ve kalça ekleminin durumuna göre değişkenlik göstermektedir. Kişide bulunan kalça ağrısına, ilaç tedavisi ve dinlenme etki etmeyebilir. Eklemlerin zarar görmesi sonucunda gün içerisinde gerçekleştirilen temel aktivitelerde aksama görülebilir.
Kireçlenme, tümör, kalça kırıkları, romatizma ve enfeksiyon risklerine karşılık gerekebilen ortopedik cerrahi içerisinde yer alan bir ameliyat çeşididir. Kıkırdağı parçalayan bir hastalık olan artrit, üç farklı şekilde görülür. Kalça ekleminde kıkırdağın bulunmadığı durumlarda kemiklerin sürtünmesiyle beraber kalça ağrıları başlar
Osteoartrit, ilerleyen yaşlarda ortaya çıkan ortopedik bir bozukluktur. Romatoid artrit ise bağışıklık sistemini olumsuz yönde etkileyen enfeksiyon oluşumudur. Genellikle eklemlerde görülür. Son olarak travmatik artrit, kalça protezi uygulamasıyla iyileşme sağlanan bir hastalıktır. Kemik ve iskelet sistemini doğrudan etkileyen çeşitli zedelenmeler sonucunda ortaya çıkmaktadır.
Artrit sorunu yaratan hastalıklarla karşılaşıldığında ortopedi uzmanı tarafından ilk olarak baston ya da yürüteç gibi destekleyici cihazlara başvurulur. Ek olarak hastaya uygun seviyede egzersiz ve ilaç tedavisi, kalça eklemi ağrılarını azaltabilir. Ancak gün içerisinde gerçekleştirilen temel işleyişlerin aksadığı, oturma ve yürüme gibi eylemlerin sınırlandığı durumlarda cerrahi müdahalelere başvurulabilir.
Kalça protezi tedavisi gören hastaların ortopedi uzmanlığından faydalandığı sıkıntılar şunlardır;
- Kalça Kireçlenmesi: Yetişkinler arasında en çok rastlanan şikayetler arasındadır. Kıkırdak dokusu kaybına sonucunda hareket kısıtlamasına bağlı olarak anlaşılır.
- Kalça Kırılmaları: Kalça ekleminde görülen kırılmalar, diğer kemik yapıları gibi kaynayarak iyileşme göstermez. Dolayısıyla kalça eklemi üzerindeki kırılan yapı yerine protez yerleştirilerek tedavisi gerçekleşir.
- Avaskuler Nekroz: Femur başı kanlanması sorunu olarak bilinir. Kalça ekleminin başlangıç kısmının iltihaplanmayla beraber canlı halinin kalmamasıdır. Son olarak da biçimsel anlamda formunu kaybeder.
- Gelişimsel Kalça Displazisi: Bebeklerde anne karnında veya doğum sonrasında ortaya çıkan etkenler sonucunda kalça ekleminin çıkık olma durumudur. Erken dönemde teşhis edilmediği durumlarda kalça protezi gerekebilir.
Kalça Protezi Ameliyatı Nasıl Yapılır?
Ameliyat öncesinde hastanın herhangi bir iltihaplanma geçirip geçirmediği kontrol edilir. Anestezi altında gerçekleştirileceği için kan değerlerinin uygunluğuna bakılır. Bunlarla beraber hastanın kalça protezi ameliyatı öncesinde kilo seviyesi gözlem altında tutulur. Ortopedi cerrahı tarafından gerekli görülürse ameliyatın etkili olması için kilo verilmesi gerekir. Ek olarak kas ve iskelet sistemini riske sokan bazı ilaçlardan uzak durulmalıdır.
Genel anestezi altında işlemler gerçekleştirilir. Fakat hastanın mevcut kronik hastalıklarına göre lokal anestezi adı verilen bölgesel teknikler de kullanılabilir. Kalça bölgesinden açılan kesi aracılığıyla hasar gören kemik yapısının yerine total kalça protezi yerleştirilir. Ardından ameliyat edilen bölgedeki cilt dokuları sırasıyla dikilerek operasyon sonlandırılır.
Sigara ve alkol kullanımı iltihap riskini arttıracağı için kullanılmamalıdır. Kalça eklemini iyileştirmeye yönelik operasyonlar esnasında kullanılan teknikler, her hastanın sağlık durumuna göre değişmektedir. Kişinin ortopedik sağlığı ve yaşı gibi çok sayıda etken bulunur. Son olarak ameliyat süresi tahmini 1 – 3 saat arasında değişmektedir.
Kalça Protezi ve Sonraki Süreç
Kalça protezi ameliyatı sonrasında ilk saatlerde hastanın güncel sağlık durumu takip edilir. Kan değerleri, nabız ve tansiyon gibi ölçülere bakılır. Protez sonrasında kalça ağrısını önlemek için uzman doktor tarafından ağrı kesici kullanımı tavsiye edilir. Kişinin vücudunun protezi kabul etmesi için bağışıklık sistemini güçlendirecek ürünler kullanmalıdır.
Ameliyat sonrası yürüme işlevlerinin düzgün bir biçimde çalışması beklenir. Hastada herhangi bir ağrı, topallayarak yürüme ve genel hareket zorluğu kalmaması hedeflenir. İlk günlerde yürüteç yardımıyla adımlar atılır. İlerleyen süreçte kişinin durumuna göre baston desteğiyle devam edilir. Tahmini 2 – 3 hafta sonrasında destek almadan hastanın yürümesi beklenir.
Kalça protezi iyileşme süreci kaç ay boyunca devam edeceği kişiden kişiye değişmektedir. Ameliyat sonrasında ortopedi uzmanının kontrolleri ve fizik tedavi egzersizleriyle beraber süreç ilerlemelidir. Evdeki düzen içerisinde, günlük hayatta kişinin nasıl yürüteç kullanacağı gösterilmelidir. Oturma pozisyonundayken dizlerin kalça seviyesinin üzerinde olması istenir. Banyo gibi kayma riski olan zeminlerde dikkat edilmesi gerekir.
Ameliyat sırasında kalça eklemine uygulanan protezin kullanım ömrü pek çok faktöre bağlı olarak değişmektedir. Kullanılan malzemenin çeşidi ve ortopedi cerrahi alanında uzman doktorun deneyimi gibi etkenlerle doğru orantılıdır. Her cerrahi müdahalede olduğu gibi hastanın 15 yıldan 30 yıla kadar kalça protezi kullanması hedeflenir.
Kalça Protezi ve Risk Faktörleri
Son olarak ameliyat riskleri, hastalar tarafından merak edilen bir diğer konudur. Alanında uzman doktorlar ve teknik anlamda gelişmiş yöntemler kullanıldığında herhangi bir enfeksiyon ihtimali bulunmamaktadır. Ender olarak görülen protezin aşınması sonucunda değiştirilmesi gerekebilir. Aksi takdirde kemik erimesi riski bulundurur. Ayrıca ameliyat sonrası pıhtı oluşumu riski de bulunmaktadır. Bu nedenle kan sulandırıcı ilaç kullanımı, varis çorabı ve doktorun tavsiye ettiği dönemde eklemler hareket etmeye başlanmalıdır.
ORTOPEDİ VE TRAVMATOLOJİ UZMANI
pROF. dR. hASAN hİLMİ mURATLI
